ورنیکس کازئوزا Vernix Caseosa چیست؟
ورنیکس کازئوزا یا به اختصار ورنیکس، ماده‌ای سفید یا کرمی رنگ و پنیر مانند است که پوست جنین را در حالی که در رحم است می‌پوشاند. برخی از نوزادان با مقداری از این پوشش محافظ که هنوز روی پوست‌شان است، به دنیا می‌آیند. معنای تحت لفظی نام Vernix Caseosa «لاکی با طبیعت پنیری» است. تولید ورنیکس و لایه محافظ منحصر به جنین انسان است.
در دوران بارداری، ورنیکس نقش اساسی ایفا می‌کند و به عنوان یک مانع ضد آب برای محافظت از پوست جنین در برابر مایع آمنیوتیکی که جنین را تا زمان تولد او احاطه کرده است، عمل می‌کند.
ورنیکس یک بیوفیلم طبیعی (پوشش طبیعی) است. این ماده در طول سه ماهه دوم حاملگی شروع به پوشاندن پوست جنین می‌کند. غدد چربی (که مسئول تولید چربی در پوست هستند) در حدود هفته هفدهم بارداری شروع به تولید پوشش ورنیکس می‌کنند.
ورنیکس در واقع یک ماده خامه‌ای و چرب است که بیشتر از آب، لیپیدها و پروتئین‌ها تشکیل شده است. حاوی آنزیم‌ها و سایر پروتئین‌های ایمنی ذاتی است که خواص ضد باکتریایی دارند.
ساختار و ترکیب ورنیکس
ورنیکس کازئوزا از ۸۱% آب، ۹% چربی و ۱۰% پروتئین تشکیل شده است. ورنیکس یک ماتریکس لیپیدی غیرلایه‌ای است و برخلاف پوست برگسالان یک لایه شاخی و ماتریکس لیپیدی لایه‌ای است.
اگرچه تقریباً ۸۰% ورنیکس را آب تشکیل می‌دهد، اما هم‌چنان ویسکوزیته بالایی دارد، که نشان می‌دهد آب آن باید در یک حالت بسیار ساختاری قرار گیرد که به طور فرضی توسط سلول‌های فراوانی پر از آب جنینی در ورنیکس ایجاد می‌شود. این قرنیه‌های جنینی در رحم به عنوان «اسفنج‌های سلولی» عمل می‌کنند تا با جلوگیری از حرکت آب در پوست جنین، شکل‌گیری را تسهیل و حفظ کنند. همچنین چربی‌های موجود در ورنیکس نیز یک سد آبگریز ایجاد می‌کنند.
مزایای ورنیکس کازئوزا چیست؟
ورنیکس کازئوزا به عنوان یک لایه محافظ برای پوست جنین در نظر گرفته می‌شود. این پوشش ( ورنیکس کازئوزا) به محافظت از پوست ظریف جنین در برابر خراشیدگی، ترک خوردن و سفت شدن که ممکن است در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مایع آمنیوتیک ایجاد شود، کمک می‌کند و همچنین فوایدی برای جنین پس از تولد دارد.
فواید ورنیکس کازئوزا در رحم
قبل از تولد نوزاد، عملکرد ورنیکس کازئوزا در رحم عبارت است از:
• از جنین در برابر مواد مضر مانند اوره و الکترولیت‌ها در مایع آمنیوتیک محافظت می‌کند.
• کمک به تنظیم حرارت
• در طول زایمان طبیعی، ورنیکس به عنوان یک روان کننده و یک بیوفیلم (پوشش زیستی) محافظ عمل می‌کند.
• ورنیکس به عنوان یک پوشش ضدمیکروبی در برابر هر گونه باکتری در دستگاه تناسلی مادر عمل می‌کند.
• پوشش حمایتی برای سلول‌های پوستی جنین در مقابل مایع آمنیوتیک است.
• زمانی که جنین در رحم است، ورنیکس موجود در گوش جنین نقش یک صدا خفه‌کن (عایق صدا) را بازی می‌کند و جنین را در برابر صداهای بلند محیط اطرافش حمایت می‌کند. جنین قادر به شنیدن صداها است اما ورنیکسِ موجود در گوش‌ها از بروز آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
فواید ورنیکس کازئوزا بعد از خروج از در رحم
فواید ورنیکس کازئوزا پس از تولد و خروج از رحم مادر برای نوزاد عبارت هستند از:
• خواص مرطوب کنندگی: ورنیکس به عنوان یک مرطوب کننده طبیعی عمل می‌کند. پوشش ورنیکس می‌تواند از خشک شدن پوست نوزاد جلوگیری کند. محتوای بالای آب موجود در ورنیکس به حفظ رطوبت در پوست نوزاد کمک می‌کند و از دست دادن رطوبت را کاهش می‌دهد. ورنیکس در مقایسه با کرم‌های مانع مختلف مانند وازلین، آکوافور و اوسرین نشان می‌دهد که دارای محتوای آب بالاتری است.
• ورنیکس به طور مؤثری از نفوذ کیموتریپسین خارجی موجود در مایع آمنیوتیک ناشی از آلودگی مکونیوم (اولین مدفوع نوزاد) جلوگیری می‌کند.
• ورنیکس می‌تواند نوزاد تازه متولد شده را از ابتلا به عفونت پوستی که بلافاصله پس از تولد نوزاد را تهدید می‌کند، محافظت کند. ورنیکس به عنوان یک بیوفیلم محافظ با به حداقل رساندن اصطکاک قسمت‌های جنین در حین زایمان و به عنوان یک پوشش ضدمیکروبی در برابر محیط غنی از باکتریولوژی دستگاه تناسلی مادر همراه با اثر عایق بر روی جنین عمل می‌کند.
• خواص ترمیم زخم: ورنیکس نشان داده است که متابولیسم پوست را در شرایط آزمایشگاهی با افزایش مصرف گلوکز و تولید لاکتات افزایش می‌دهد. اثرات افزایش محتوای گلوتامین موجود در ورنیکس ممکن است برای خواص درمانی آن در درمان بیماران بزرگسال مبتلا به زخم‌های تروفیک اندام تحتانی و زخم‌های پرینه پس از زایمان کمک کند.
• ورنیکس دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی است. ورنیکس حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین E و ملانین است که به کاهش آسیب سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند.
چه زمانی برای شستن ورنیکس مناسب است؟
در گذشته، اکثر بیمارستان‌ها و مراکز زایمان، نوزادان را ظرف یک یا دو ساعت پس از تولد حمام می‌کردند. با این حال، اکنون این روش در حال تغییر است، زیرا امروزه بیشتر در مورد فواید ورنیکس و فواید به تعویق انداختن حمام اول نوزاد اطلاعات و دانش در اختیار متخصصین است.
هنگامی‌که نوزاد به دنیا می‌آید، احتمالاً نوزاد همراه با مایع آمنیوتیک، شاید مقداری خون چشم به دنیا می‌گشاید و احتمال دارد سطح بدن او با مقداری ورنیکس پوشیده شده باشد. طبیعی است که بسیاری از پزشکان و پرستاران و گاه والدین خواستار استحمام جنین باشند. اما سوال اینجاست که آیا ماندن ورنیکس برای مدت طولانی بر روی بدن نوزاد فوایدی دارد، به خصوص که امروزه به تمام مزایای ورنیکس پی‌برده‌اند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند که حداقل ۶ ساعت قبل از حمام کردن نوزاد تازه متولد شده و در حالت ایده‌آل حدود ۲۴ ساعت صبر کنید. WHO همچنین توصیه می‌کند که ورنیکس را هنگام تولد پاک نکنید.
دلایل اصلی برای صبر کردن برای اولین حمام نوزاد عبارت هستند از:
• گرم نگه داشتن نوزاد و تثبیت سطح قند خون: نوزادانی که خیلی زود پس از تولد حمام می‌شوند، بیشتر در معرض سرماخوردگی و هیپوترمی (افت دما بدن) هستند. استرس ناشی از حمام کردن بلافاصله پس از تولد نیز می‌تواند باعث کاهش سطح قند خون نوزاد شود.
• زمان دادن به شیردهی و پیوند: دوره «ساعت طلایی» بلافاصله پس از زایمان برای تماس پوست به پوست (مادر و نوزاد) و پیوند والدین و نوزاد عالی است. این زمان مشترک می‌تواند به شیردهی زودهنگام نیز کمک کند. در واقع، یک مطالعه نشان داد که نوزدانی که ورنیکس از روی بدن‌شان پاک نشده است در مقایسه با نوزادانی که ظرف چند ساعت پس از تولد حمام می‌شوند، موفقیت ۱۶۶% در شیردهی در بیمارستان افزایش یافته است.
• کمک به جلوگیری از خشکی پوست: باقی ماندن ورنیکس روی پوست برای چند ساعت می‌تواند به لطافت و هیدراته نگه داشتن پوست نوزاد کمک کند.
ورنیکس چه مدت می‌تواند روی بدن نوزاد باقی بماند؟
سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند که ورنیکس Vernix Caseosa حداقل به مدت ۶ ساعت اما ترجیحاً ۲۴ ساعت روی پوست نوزاد باقی بماند.
اگر مادری قصد دارد که پوشش ورنیکس را برای مدت طولانی‌تری روی پوست نوزاد خود نگه دارید، از متخصصین بهداشتی نوزاد در مورد بیشتر ماندن پوشش ورنیکس روی پوست نوزاد درخواست کند و تا برای اولین حمام نوزاد صبر کنند.
میزان ورنیکس در جنین
زمانی‌که یک جنین به دنیا می‌آید ممکن است ورنیکس به راحتی قابل مشاهده باشد و البته در برخی به سختی قابل مشاهده است. برای مثال در برخی نوزادان مثل یک ماسک روی صورت نوزاد را می‌پوشاند؛ ولی گاهی اوقات هم بسیار نازک می‌باشد. در نوزادان نارس که در هفته بیست و هفتم بارداری و نوزادی که بعد از هفته چهلم بارداری به دنیا می‌آیند مقدار ورنیکس کم می‌باشد. در نوزادانی که با عمل سزارین به دنیا می‌آیند چون جنین از مجرا کانال تولد عبور نکرده است، ممکن است مقدار ورنیکس زیاد می‌باشد.
لانوگو Lanugo چیست؟
به غیر از ورنیکس، ممکن است که در هنگام تولد نوزاد متوجه لایه‌ای از موی کرکی روی پوست نوزاد شوید. به این لایه کرکی «لانوگو Lanugo» می‌گویند.
لانوگو پوست نوزاد را در اواخر بارداری می‌پوشاند و معمولاً قبل از تولد می‌ریزد. وجود لانوگو در زمانی که نوزاد در رحم است به چسبیدن ورنیکس به پوست نوزاد کمک می‌کند. لانوگو در واقع به نوعی اولین موی است که نوزاد دارد.
حدود ۳۰% از نوزادان با مقداری لانوگو به دنیا می‌آیند. اگر جنین نارس به دنیا بیاید، احتمال وجود لانوگو بیشتر است. اگر نوزاد با مقداری لانوگو به دنیا آمد، معمولاً در عرض یک یا دو هفته این پوشش کرکی می‌ریزد.
چرا در بیمارستان‌ها نوزادان را شستشو نمی‌دهند؟
در گذشته کارکنان بیمارستان یک یا دو ساعت پس از تولد نوزاد تازه متولد شده را حمام می‌کردند. اکنون، حمام کردن برای تقویت پیوند، گرم نگه داشتن نوزاد و جلوگیری از خشک شدن پوست نوزاد به تعویق افتاده است.
همچنین، مطالعات نشان می‌دهد که میزان موفقیت در شیردهی برای نوزادانی که حمام آنها به تعویق افتاده است بهتر است. ورنیکس کازئوزا چه زمانی که هنوز جنین در رحم است و چه در ساعات پس از تولد بر روی پوست نوزاد است فواید زیادی برای نوزاد دارد.
بهتر است، شش ساعت یا بیشتر قبل از اولین حمام کردن نوزاد تامل شود. این نه تنها فوایدی برای پوست نوزاد خواهد داشت، بلکه به مادر زمان بیشتری برای تمرکز بر روی پیوند، تماس پوست به پوست و حتی شیردهی می‌دهد.
برخی از مادران گمان می‌کنند که تماس پوستی با نوزادی که روی پوستش ورنیکس است،کاری سخت و چندش‌آوری است زیرا نوزاد کمی چسبنده به نظر می‌رسد اما باید از خواص مفید ورنیکس برای نوزاد به آنها اطلاع داد. مهم است که مادران نسبت به این موضوع آگاه شوند و دیری نمی‌گذرد که پوست نوزاد تازه به دنیا آمده، شسته شده و می‌تواند او را ببوسند و در آغوش بگیرند. بهتر است در طی این مدت، نوزاد را در یک پتوی نرم بپیچند و از این چند ساعت اول فراموش نشدنی ارتباط مادر با نوزاد لذت کافی و وافی را ببرند، با این آگاهی که روکش ورنیکس برای محافظت از پوست ظریف نوزاد بسیار کارآمد نیز است.
شناخت مشکلات جنینی با ورنیکس
• در هنگام تولد، ورنیکس ممکن است تمام سطح پوست نوزاد را بپوشاند یا فقط به چین‌های بدن او محدود شود. رنگ آن ممکن است منعکس کننده مشکلات داخل رحمی باشد. ورنیکس به رنگ زرد طلایی اشاره به بیماری کم خونی همولیتیک نوزادی پس از بلوغ دارد و یا اگر رنگ ورنیکس متمایل به سبز باشد، نشان دهنده دفع مدفوع و یا مکونیوم توسط جنین در شکم مادر است.
• نوزادان با وزن بسیار کم هنگام تولد، یعنی حاملگی کمتر از هفته بیست و هشتم و وزن کمتر از ۱۰۰۰ گرم، دارای لایه شاخی بسیار نابالغ و ناتوان هستند و همچنین فاقد پوشش محافظ ورنیکس کازئوزا هستند.
منبع: ncbi.nlm.nih.gov
